Photo by Shirota Yuri on Unsplash
Σύμφωνα με τον Erik Erikson (Γερμανία 1902- ΗΠΑ 1994), σημαντικός θεωρητικός κι ερευνητής στους τομείς της εξελικτικής ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης, η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε βιολογικά προσδιορισμένες ανάγκες και το κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον.
Ο Erikson θέλοντας να περιγράψει την ψυχοκοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ανέπτυξε τη θεωρία των «8 σταδίων». Σε κάθε στάδιο, το άτομο αντιμετωπίζει κρίσεις που οδηγούν είτε σε ψυχολογική ενδυνάμωση, είτε αντίθετα, σε καθήλωση. Σύμφωνα με τον Erikson, δεν υπάρχει προκαθορισμένο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου ολοκληρώνεται το κάθε στάδιο. Οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν προκλήσεις καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής τους και ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν και προσαρμόζονται σε αυτές θα καθορίσει το αν θα εξελιχθούν περαιτέρω ή αν θα παραμείνουν στάσιμοι σε κάποιο από αυτά τα αναπτυξιακά στάδια.
Photo by Markus Spiske on Unsplash
Κατά το πρώτο ψυχοκοινωνικό στάδιο, στο οποίο θα εστιάσουμε επί του παρόντος, (στοματικό-αισθητηριακό, 1ο έτος ηλικίας) εγκαθιδρύεται η Θεμελιώδης Εμπιστοσύνη απέναντι στη Θεμελιώδη Δυσπιστία
Το στάδιο αυτό ξεκινάει από τη γέννηση του παιδιού και διαρκεί ως και τους 18 πρώτους μήνες ζωής του. Είναι το σημαντικότερο στάδιο, κατά τον Erikson, καθώς στην πορεία του διαμορφώνεται το πώς το παιδί αντιλαμβάνεται τον κόσμο ενώ παράλληλα σχηματοποιείται και μεγάλο μέρος της προσωπικότητάς του.
Τα σημαντικότερα σημεία του 1ου σταδίου:
- Ψυχοκοινωνική Σύγκρουση: Εμπιστοσύνη / Δυσπιστία
- Απαντήσεις σε Ερωτήματα όπως: «Μπορώ να εμπιστευτώ τους ανθρώπους γύρω μου:»
- Βασική Αξία: Η ελπίδα της σταθερής παρουσίας του γονιού
- Κεντρικό γεγονός του σταδίου: το τάισμα του παιδιού
Τα μωρά, όπως γνωρίζουμε, από τη στιγμή της γέννησής τους είναι πλήρως εξαρτώμενα από τους φροντιστές τους, όσον αφορά την επιβίωσή και την ικανοποίηση των αναγκών τους. Ο τρόπος που οι γονείς αλληλοεπιδρούν με το μωρό τους είναι λογικό να επιδρά καθοριστικά στη διαμόρφωση της σωματικής και συναισθηματικής του υγείας.
Ο Erikson πίστευε πως τα πρώτα μοτίβα εμπιστοσύνης που αναπτύσσονται μεταξύ της δυάδας γονιού και παιδιού, δημιουργούν γερά θεμέλια εμπιστοσύνης, κρίσιμης για την κοινωνική και τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Αν το παιδί αναπτύξει επιτυχώς τη βασική έννοια της εμπιστοσύνης, θα νιώθει ασφάλεια που θα το συνοδεύει και στα επόμενα στάδια εισαγωγής του στον κόσμο.
Στην ουσία, κατά τους πρώτους αυτούς μήνες ο γονιός επιδρά καθοριστικά (θετικά ή αρνητικά) στην προσωπικότητα του παιδιού του, καθώς και στο πώς θα αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του.
Τα παιδιά που μαθαίνουν να εμπιστεύονται τους φροντιστές τους, είναι πιο πιθανό μελλοντικά να δημιουργήσουν υγιείς σχέσεις εμπιστοσύνης με τους γύρω τους, στο φάσμα όλης της διάρκειας της ζωής τους.
Θεμελιώδης Εμπιστοσύνη:
- Εμπιστεύονται τον κόσμο ως ασφαλές μέρος
- Πίστη πως οι ανάγκες τους θα ικανοποιηθούν
- Πίστη στην έννοια του φροντιστή
Θεμελιώδης Δυσπιστία:
- Φόβος για τον έξω κόσμο
- Αβεβαιότητα για το αν οι ανάγκες τους θα ικανοποιηθούν
- Αμφιβολία για τις ικανότητες του φροντιστή τους
Photo by Kelly Sikkema on Unsplash
Πώς να χτίσουμε την εμπιστοσύνη στη σχέση με το παιδί μας
Ο ουσιαστικότερος τρόπος να δημιουργήσουμε βάσεις εμπιστοσύνης με το μωρό μας είναι η σταθερή ανταπόκρισή μας όταν εκείνο προσπαθεί να επικοινωνήσει μαζί μας. Δεδομένου πως τα μωρά δεν μπορούν ακόμη να χρησιμοποιήσουν το λόγο προκειμένου να εκφραστούν, χρησιμοποιούν μη λεκτικούς τρόπους για να μας δείξουν τι σκέφτονται και νιώθουν. Το κλάμα είναι ένας από τους αποτελεσματικότερους τρόπους επικοινωνίας και φορέας πολλών διαφορετικών μηνυμάτων. Συνήθως τα μωρά κλαίνε για να μας ειδοποιήσουν πως έχουν ανάγκη κάτι από τα εξής:
- Τρυφερότητα: Ο Erikson πίστευε πως το κλάμα του μωρού εμπεριέχει σημαντικά μηνύματα για το γονιό. Το κλάμα σηματοδοτεί μια ανάγκη που δεν έχει ικανοποιηθεί και επαφίεται στο γονιό το πως θα ανταποκριθεί, για την κάλυψη της ανάγκης.
- Ανακούφιση: Είναι σημαντικό ο φροντιστής/γονιός να μπορεί να ηρεμήσει το παιδί, όταν χρειάζεται, με την παροχή ασφάλειας και ηρεμίας που προσφέρει η αγκαλιά. Η ζεστασιά της φυσικής επαφής, το τάισμα του μωρού, το μπάνιο του, ο καθησυχασμός του, όλα τα παραπάνω το μαθαίνουν να αντλεί εμπιστοσύνη μέσα από τη σχέση με το γονιό και να εδραιώσει την πίστη πως οι βασικές του ανάγκες δε θα μείνουν σε εκκρεμότητα..
- Τροφή: Ο Erikson επιπλέον πίστευε πως το τάισμα παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της έννοιας της εμπιστοσύνης στο μωρό. Η παροχή τροφής στο μωρό που πεινάει το βοηθά να εμπιστευτεί τον γονιό ως προς την ανταπόκριση του στις άμεσες ανάγκες επιβίωσής του.
Κάθε παιδί επικοινωνεί με το γονιό με διαφορετικό και μοναδικό τρόπο, επομένως είναι σημαντικό να ξεχωρίζουμε και να προσαρμοστούμε στους εξατομικευμένους τρόπους που το μωρό μας μας «μιλάει».
Η παρατήρηση των κινήσεών του, των ήχων και των σημάτων του και η συνακόλουθη ανταπόκρισή μας σε αυτά, είναι το κλειδί για την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης τόσο στο πρόσωπο μας όσο και στον κόσμο γύρω του.
Η σταδιακή ανάπτυξη της έννοιας της εμπιστοσύνης στο άμεσο περιβάλλον είναι το επίκεντρο της ψυχοκοινωνικής εξέλιξης του μωρού, στη διάρκεια του 1ο κατά τον Erikson στάδιο.
Οι συνέπειες της Δυσπιστίας
Τα παιδιά που δέχονται ασταθή και αναξιόπιστη ανταπόκριση αναγκών από τους γονείς/φροντιστές, με τη συνοδεία συμπεριφορών που τους επιφέρουν επιπλέον αβεβαιότητα, είναι πιθανό να αναπτύξουν συναισθήματα δυσπιστίας και αμφισβήτησης στις προθέσεις των άλλων. Η δυσπιστία αυτή, κατ’ επέκταση, μπορεί να επιφέρει συναισθήματα φόβου, σύγχυσης και άγχους στο παιδί, δυσκολεύοντας κι επιβαρύνοντας την ικανότητα δημιουργίας υγιών σχέσεων. Με τη σειρά της η συνθήκη αυτή μελλοντικά μπορεί να οδηγήσει στην απουσία δικτύου κοινωνικής υποστήριξης, απομόνωση και μοναξιά.
Τελικό σημείωμα:
Το στάδιο της ανάπτυξης εμπιστοσύνης/δυσπιστίας, αποτελεί το θεμέλιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης κατά τον Erikson. Τα αποτελέσματα του σταδίου αυτού δύνανται να έχουν ισχύ που επηρεάζει σημαντικά το υπόλοιπο της ζωής του εξελισσόμενου ατόμου. Λόγω αυτής της παραμέτρου, είναι εξαιρετικά σημαντικό οι γονείς να ανταποκρίνονται στις συναισθηματικές και σωματικές ανάγκες του μωρού τους με την παροχή υπεύθυνης. σταθερής και αξιόπιστης φροντίδας.
Βιβλιογραφία:
Erikson, E. H. (1950). Childhood and society. New York: Norton.
Erickson, E. H. (1958). Young man Luther: A study in psychoanalysis and history. New York: Norton.
Erikson, E. H. (1963). Youth: Change and challenge. New York: Basic books.